De Nederlands-Joodse Sonia Melviez-Hildesheim vertelt het vluchtverhaal van haar familie voor de nazi’s vanuit Brussel in mei 1940. Na een lange reis via Frankrijk, Spanje en Portugal voeren ze naar Nederlands-Indië, waar ze begin november 1941 aankwamen. Eén maand later brak de oorlog met Japan uit. Haar familie belandde alsnog in een oorlog. Dit keer was er geen ontkomen meer aan: alle gezinsleden werden door de Japanners geïnterneerd.

Mijn Nederlands-Joodse vader, Izaak Hildesheim, was textielvertegenwoordiger in Brussel. Mijn moeder, Mietje Aptroot, was secretaresse en kwam uit Leek bij Groningen. Ze waren volle neef en nicht en hun beider families waren tegen hun huwelijk. Na zeven jaar verloving trouwden ze alsnog. Wegens geldgebrek trokken ze in bij mijn grootouders Gustave en Saar Hildesheim, die vier etages bezaten op de Kemmelberglaan in de Brusselse deelgemeente Sint-Gilles. Mijn ouders mochten de begane grond bewonen en hier ben ik geboren op 24 juni 1933. Direct na mijn geboorte hing mijn gezondheid aan een zijden draadje, want mijn maag was dichtgegroeid. Net op tijd kon een chirurg dit opereren en redde zo mijn leven. Daarom verwende mijn moeder me waarschijnlijk altijd verschrikkelijk. Als jong kind hield ik van tekenen. Na de oorlog kreeg ik pianoles en wilde danseres worden. Met mijn moeder sprak ik Hollands en met mijn vader Frans. Mijn broer Max is drie jaar later geboren in 1936. Mijn ouders wilden voor de oorlog graag naar Palestina emigreren, maar hadden helaas geen geld daarvoor.

Na de inval van de Duitsers in mei 1940 in Nederland en België waarschuwde een buurman mijn vader: “Waar wacht je nog op? Vlucht zo gauw mogelijk!” Het weinige zilver dat we hadden ging mee in een koffer. Grootmoeder Saar was nauwelijks te overtuigen dat we moesten vluchten. Inmiddels was zij weduwe, maar lichamelijk wel fit genoeg om te reizen. De zon ging onder en we liepen met koffers onze straat uit naar het station. Ik had mijn celluloid lievelingspop bij me en vond het verschrikkelijk om mijn vriendinnen Poppeke en Angèle achter te laten. We namen de trein naar De Panne aan zee waar mijn ouders een strandkar kochten om mijn broer voort te trekken tot Frankrijk. Duizenden mensen vluchtten te voet voor de nazi’s langs het strand over de Frans-Belgische grens. Mijn vader had nauwelijks geld, dus hij besloot meteen de trein naar zijn neef in Parijs te pakken. Vanuit de trein zagen we lichtflitsen van de Duitse bomaanvallen op Duinkerken. Zijn neef vond voor ons een onderkomen in Montmartre, waar we enkele maanden woonden. De vele trappen herinner ik me goed. Vader ging direct om hulp vragen bij de Nederlandse ambassade, die ons vanwege de Duitse opmars naar Parijs doorstuurde naar Montauban in Zuid-Frankrijk.

In Montauban kregen mijn ouders als vreemdelingen geen werkvergunning, maar mijn moeder werkte toch in een café om onze kamerhuur te betalen. Iedere avond telde ze alle fooi uit haar schort op tafel. Vader kluste bij door wijn in flessen te gieten in de cafékelder. Op de lagere school lachten ze me uit vanwege mijn Belgische accent, maar al gauw was ik de beste van de klas.
Voor ons kinderen werd het normaal om te reizen. De kleine Max vroeg telkens: “Gaan we nog niet weg?” Na een jaar moesten we weg van de autoriteiten, want vader wilde Belgische dassen gaan verkopen, maar dat mocht niet als vluchteling. We trokken verder door Spanje naar Portugal. In de Portugese badplaats ‘Praia das Maçãs’ werden Joodse vluchtelingen in een aantal hotelkamers opgevangen, we bleven er drie maanden. Van het vluchtelingencomité kreeg ik een prachtige grote pop cadeau, die ik nog bezit. Ik voelde me schuldig tegenover mijn kleine celluloid pop. De vluchtelingenorganisatie raadde ons aan Europa te verlaten, maar mijn vader had geen geld meer, daarom wendde hij zich om hulp tot het Nederlandse consulaat in Lissabon. Op 13 oktober 1941 verstrekte het consulaat ons het bootticket om naar Nederlands-Indië te reizen.

Na de capitulatie van het KNIL op 8 maart 1942 kreeg mijn vader een oproep om zich te melden in het mannenkamp Baros. Aanvankelijk mochten we hem voedsel en kleding brengen. We kregen zijn voorbedrukte Japanse briefkaarten met teksten die aangaven dat alles zogenaamd goed ging. In de woonwijk Tjihapit in Bandoeng nam mevrouw Jos Weinberg, een Joodse psychologe, mijn moeder met haar gezin op. Moeder was haar zeer dankbaar voor één kamer in haar villa aan het Oranjeplein. Al gauw trokken er meer vrouwen bij haar in, zodat onze privacy verdween. De wijk werd afgezet met gedek - een bamboeomheining - en zo ontstond het Tjihapitkamp. Ik was ernstig ziek vanwege een nierontsteking. Een kamparts heeft me goed geholpen. Opeens had ik trek in rookvlees en om aan te sterken heeft mijn moeder dit voor mij kunnen regelen.

Mevrouw Weinberg had een bewaker uitgescholden en kreeg een strafoverplaatsing naar het Ambarawa kamp op Midden-Java. Mijn moeder wilde per se met mevrouw Weinberg meegaan en meldde ons vrijwillig aan, want mevrouw Weinberg was altijd goed voor ons geweest. Alle Joodse vrouwen zouden enkele weken na ons vertrekken naar een ander kamp in Tjimahi. Bij het afscheid van mijn Joodse vriendin Nelly Barug huilden we allebei. Ze gaf mij een boekje cadeau waarop ze op de stoffen kaftomslag ‘Tjimahi’ had geborduurd. Kort daarop dwongen de Heiho’s, hulpsoldaten van Japanners, ons het kamp te verlaten. Met teveel mensen werden we in vrachtwagons gestopt. Gedurende de tweedaagse treinreis naar Ambarawa kregen we geen eten of drinken.

Op een dag kwamen drie blanke mannen ons kamp binnen en vertelden dat we vrij waren. De kampleiding vertelde ons op de appèlplaats dat de Japanse keizer had besloten de oorlog te stoppen. Ook had hij zijn bewakers opgedragen om ons te beschermen tegen aanvallen van vrijheidsstrijders. Mijn moeder en ik liepen die dag naar een kleine pasar waar we een gegrilde maiskolf aten. Wij zagen hoe vrijheidsstrijders Chinese toko’s in brand staken en keerden snel terug. 
In het kamp Ambarawa 6 kreeg mijn moeder van het Rode Kruis een lange brief. Hierin las ze dat mijn vader nog leefde, maar ook de namen van al haar door de nazi’s in Auschwitz vermoorde familieleden. Van verdriet lag ze een dag op bed. Daarna zei ze tegen ons: “Wij kunnen hier niets meer aan veranderen. We gaan niet terugkijken, we kijken vooruit. Mijn vermoorde familieleden zouden hebben gewenst dat wij het allerbeste van ons leven maken. Dus dat doen wij voortaan ook!”
De kampbewakers beschermden ons samen met de Ghurkha’s tegen het Indonesische geweld. De Ghurka’s vervoerden ons als eersten in hun vrachtwagens naar de haven van Bandoeng. Na een paar dagen vonden we mijn vader aan het werk bij een inlichtingendienst in kamp Baros. Hij vertaalde het Engelse BBC-nieuws naar het Nederlands en plakte dit op een aankondigingsbord. Verrast riep hij: “Nondedju!”, sprong door het open raam en viel ons in de armen.

Wij waren zo blij dat we het alle vijf hadden overleefd. We vlogen met een Dakota naar Batavia en gingen met ‘De Sloterdijk’ naar Holland. In het Suezkanaal bij Attaka kreeg ik een lelijke roze winterjas, waarvoor ik me schaamde. Mijn moeder wilde naar Palestina gaan, maar mijn vaders oude textielconnecties in Brussel boden hem werk aan. In Brussel bleek ons huis leeggeroofd te zijn en de bewoners wilden niet weggaan. Na een jaar procederen was het hele huis weer voor onszelf. Mijn vriendinnen Poppeke en Angèle waren vermoord door de nazi’s, evenals vrijwel al onze Europese familie. Een zeer groot gemis. Voor mij was het behoorlijk wennen aan het Franstalige Brussel, omdat ik Hollands was opgevoed in het jappenkamp. In het lyceum in Brussel werd in het Frans lesgegeven. Een docente klassieke talen was attent en hielp mij met het Frans. Na het lyceum studeerde ik aan de kunstacademie.