‘Voor mij persoonlijk begon de oorlog met de september-razzia in 1944,’ geeft Rob Zillesen aan. ‘De Duitsers zochten een groep verzetsdeelnemers en deden een inval in ons huis. Een Duitse militair sprong door mijn slaapkamerraam naar binnen en zette een pistool op mijn hoofd en schreeuwde: “Waar is je vader?” Mijn vader werd opgepakt en naar het Huis van Bewaring op de Weteringschans gebracht.

Als represaille voor een verzetsactie op de Apollolaan werden 29 willekeurige gevangenen, waaronder zijn vader, uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans gehaald en in de vroege ochtend van 24 oktober 1944 zonder vorm van proces gefusilleerd. Rob vertelt verder: ‘Mijn school stond precies naast die plek, dus ik liep er elke dag langs. Deze gebeurtenis is zeer bepalend geweest voor ons gezin.’

Van de onderzoekers bij het NIOD heeft Rob later vernomen wat zich heeft afgespeeld. ‘Terwijl mijn vader vastzat werd een berucht SD’er door het verzet neergeschoten op de Apollolaan. Op 23 oktober 1944 probeerden verzetsstrijders om ‘Polizei-Angestellter’ Herbert Oehlschlägel levend in handen te krijgen. Deze man verzamelde gegevens over illegale groepen en wist teveel. Na Oehlschlägel met een auto gevolgd te hebben, probeerden verzetsstrijders deze SD’er op de hoek Apollolaan/Beethovenstraat met chloroform te bedwelmen. Aangezien Oehlschlägel zich hevig verzette, brak de fles met chloroform. Toen de SD’er om hulp ging roepen, besloot men hem met een pistoolschot door het hoofd te doden. Omdat omstanders naderden was er geen tijd om zijn lijk mee te nemen. Op 24 oktober 1944 heeft de bezetter als represaille willekeurig 29 gevangenen, waaronder mijn vader, geselecteerd. Zij werden zonder vorm van proces doodgeschoten op diezelfde plek op de Apollolaan om 7.30 uur. Mijn school was om de hoek van de Apollolaan, dus ik zag de lijken liggen toen ik naar school liep, niet wetende dat mijn vader daartussen lag. Mijn lerares zei dat we een andere route naar huis moesten nemen.’

‘In de namiddag speelde ik buiten op straat voor het huis, toen de kapelaan bij ons langskwam. Hij vroeg naar mijn moeder en zei: ‘Je mag niet mee, blijf maar spelen.’ Even later rende mijn moeder gillend naar buiten. Gek van verdriet schreeuwde ze wijzend naar het huis van de NSB’ers aan de overkant: “Ze hebben mijn man vermoord!”
Gelukkig was die NSB-familie er op die dag niet, anders was ze waarschijnlijk in grote problemen gekomen. Mijn moeder was in alle staten en wilde wraak nemen. Daarom besloot haar familie in Groningen dat het beter was als we even bij hen zouden wonen. Zij lieten ons evacueren met het Rode Kruis kindertransport naar Haren, dichtbij Groningen. Ik vertrok een transport eerder dan mijn moeder en broertje. In een kleine Rode Kruis vrachtwagen werd ik met mijn koffertje van huis opgehaald. Op de Afsluitdijk werd echter geschoten. Daarop moesten alle kinderen uitstappen en met de armen gespreid, zo plat mogelijk, op onze buik in het gras tegen de dijk aan liggen. Uit angst plaste ik in mijn broek.’

Eenmaal in Groningen werd Rob herenigd met zijn moeder en broertje in het huis van zijn oom in het centrum van Groningen op 100 meter afstand van een Duitse kazerne. ‘Bij de bevrijding van Groningen boden de Duitsers veel weerstand tegen de Canadezen. Wij schuilden voor bommen en granaten in een gat in de grond die als onze schuilkelder diende. De Canadezen hebben de kazerne helemaal platgeschoten met hun granaten. Het huis van mijn oom stond precies in het schootsveld erachter, dus we hebben erg veel geluk gehad dat ze goed konden richten. De ramen waren wel allemaal gesneuveld. In de puinhopen van de Duitse kazerne zag ik wel nog de lijken van de soldaten liggen. Tussen de feestende mensen zag ik ook hoe in de stad een aantal verraders werd opgehangen.’

Na de bevrijding keerde hij met zijn moeder en broertje terug naar huis in Amsterdam. ‘De buren hadden de sleutel netjes voor ons bewaard. Mijn moeder was zwaar depressief door het verlies van mijn vader en werd lichamelijk en geestelijk steeds zieker. Zodra zij een epileptische aanval had, kreeg ik als kleine jongen alle verantwoordelijkheid. Ik kookte en bracht soms mijn broertje naar school. We kregen weinig hulp van familie. Eens per maand kwam er een heer van de Stichting 1940-1945 geld brengen. Hij zei tegen de buren: ‘Zorg dat je aanwezig bent als die vrouw hulp nodig heeft!’ Een aardige buurvrouw, mevrouw Van der Breggen, merkte op dat ik het zwaar had en zei tegen mij: “Als je het moeilijk hebt, dan kom je maar bij ons langs!” Thuis waren er vaak spanningen tussen mij en mijn moeder, dus ik vluchtte graag naar dit bevriende echtpaar toe. Mijn moeder toonde niet vaak haar gevoelens, mijn broertje en ik hebben bijvoorbeeld zelden een knuffel van haar gehad, waar je als kind wel behoefte aan hebt. Ik miste mijn gezellige vader met zijn warme persoonlijkheid enorm. Mijn moeder eiste veel van mij, vond ik, en schreef mij in voor het Ignatius College in Amsterdam.

‘Nadat mijn moeder in 1992 was overleden, vond ik in haar bureaulade een enveloppe met een beschreven stukje wc-papier. Hierop had mijn vader in zijn cel met potlood een afscheidsbrief aan mijn moeder geschreven. Het briefje is uit de gevangenis gesmokkeld en aan haar gegeven. Het handschrift was nauwelijks meer te lezen. Het NIOD heeft met speciale apparatuur kunnen zien wat er stond:
“Lieve Tine, Terugkomend - verder onleesbaar... mij nimmer in de politieke arena heb begeven. Mijn cel kameraad is ook R.K. en vader van twee kinderen. Tine wees zelf flink en bidt veel voor mij. Wij hebben dat nodig. Vergeef mij dat ik dikwijls hard tegen je geweest ben. Pas goed op jezelf want je bent... Zelf sterk. Met duizend kus, Je liefhebbende Jacques.”’

Interview: Ellen Lock, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak december 2017