‘Als zesjarig kind merkte ik dat het oorlog werd, omdat opeens de stemming thuis omsloeg. Mijn ouders en alle familieleden waren bedrukt, want ‘oorlog’ zou slecht zijn voor Joden. Ik begreep nog niet wat de term ‘oorlog’ betekende. Op een dag riep een buurmeisje, Jopie Meijer, tegen mij zei: “Jij bent een Jood!” Daar is mijn moeder heel kwaad om geworden en ze ging verhaal halen bij Jopie’s moeder, maar dit had geen enkele zin. Tevergeefs probeerde ons gezin na het begin van de oorlog op 10 mei 1940 via IJmuiden naar Engeland te vluchten samen met de familie Melkman, onze buren met twee dochters van onze leeftijd. ’s Nachts vertrokken we met negen personen in twee auto’s en verbleven na aankomst in een soldatenbarak. We zouden per boot vanaf IJmuiden naar Engeland oversteken. Tot onze grote teleurstelling kwam het bericht: “Er gaat geen boot meer naar Engeland!” Onverrichterzake reden we naar huis.’

‘Op 10 januari 1941 moesten alle Joden in Nederland zich op Duits bevel als Jood laten registreren in het bevolkingsregister. In mei 1941 bracht de gemeente Amsterdam een stadskaart uit met daarop in stippen aangegeven hoeveel Joden er per buurt woonden. Een stip stond voor 10 Joden. Zo konden de Duitsers met deze zogenoemde ‘Stippenkaart’ een jaar later precies zien op welke adressen ze moesten zijn. Op 17 januari 1942 begon de gedwongen verhuizing van alle Joden per gemeente naar bepaalde wijken in de hoofdstad. Half maart 1942 moesten alle Zandvoortse Joden naar Amsterdam vertrekken, zo ook ons gezin. Alle verhuizingen werden geregistreerd. Een Joods echtpaar in de Noorder Amstellaan 53 in de Rivierenbuurt werd verplicht ons in huis te nemen. Al onze bezittingen bleven achter. Een week voorafgaand aan deze verhuizing kwam een tweetal NSB’ers bij ons in Zandvoort om de inventaris op te nemen. Nog vóór ons vertrek hebben diverse buren onze eigendommen vervangen door hun eigen minder aantrekkelijke spullen. De buren vroegen niet: ‘Wat kunnen we voor jullie doen?’ De enige die na de oorlog in 1947 ons mooie servies heeft teruggegeven, was uitgerekend mevrouw Meijer, de moeder van Jopie die riep dat ik een Jood was.’

‘De verzetsman bracht mij en mijn zusje Renée naar ons eerste onderduikadres aan de Oud Valkenburgerweg 14 in Valkenburg. Bij een groot huis belde hij aan en er deed een oudere dame open. We mochten voorlopig bij dit echtpaar blijven. Hij nam Bertie mee naar een ander adres. De vrouw opende mijn tas, haalde het flesje levertraan eruit en zette dit boven op een kast. Dit voelde als een definitieve scheiding van mijn moeder. Het flesje heb ik nooit meer gezien. Het echtpaar was niet meer gewend voor kinderen te zorgen, want ze hadden een volwassen zoon. Ze vergaten bijvoorbeeld ons te wassen. Aan mijn zusje zag ik hoe vies we eigenlijk werden. Ik was totaal gedesoriënteerd en kon daar niet slapen door een blauw lichtje in de slaapkamer. We mochten niet buiten het huis komen, maar wel in de achtertuin, waar de volière vol met felgekleurde vogels onze enige afleiding was. Uit verveling kraste ik vele malen mijn naam in de tuinmuur van mergelsteen. Na twee maanden werd mijn zus Renée naar een ander adres gebracht.’

‘Daarna werd ik bij de familie Sluipers in de Poststraat 7 te Brunssum gebracht. Ik moest me steeds aanpassen aan ieder gezin. Als eerste wezen ze mij de vluchtroute over het zandpad naar het kerkhof voor het geval er ooit gevaar dreigde. Achter een bepaalde grafzerk moest ik me verstoppen, totdat iemand me zou ophalen. Ik vond die begraafplaats eng en het was een verwarrend idee dat ik in gevaar zou komen. Bij hen maakte ik kennis met het katholieke geloof en ik vond de beelden, de wierook, de mis en het zingen prachtig. Ik moest ‘ter communie gaan’ en was goed in het leren van de catechismus. Bij de kapelaan moest ik biechten. Hij vroeg: “Wat heb je verkeerd gedaan?” Ik verzon dat ik had gejokt. Hij antwoordde: “Zeg maar drie weesgegroetjes, dan komt het weer goed.” Uiteindelijk wilde deze familie me kwijt. Hun dochter Elly was enig kind en zat bij mij op school. Als ik op het schoolplein speelde met kinderen van NSB’ers, vertelde zij dat aan haar ouders. Zo ontstonden er nare misverstanden.’

‘Met hun nichtje Rita ging ik naar school bij de Zusters Ursulinen in Kerkrade. We werden dikke vriendinnen en zijn dat altijd gebleven. Op een dag kwam onverwacht de schoolfotograaf. Ik had instructies gekregen dat ik nooit op de foto mocht, want dan zou ik verraden kunnen worden. Nu stond ik voor een voldongen feit, want ik kon geen reden opgeven om niet op de foto te gaan. Daarom keek ik weg. De geallieerden rukten op en naderden Kerkrade. In die dagen waren er bij de familie Kloth vijf Duitse officieren ingekwartierd. Als de geallieerde bommenwerpers overkwamen, moesten we de schuilkelder in samen met de NSB-buren en met de vijf Duitse officieren. Het viel een officier op dat ik steeds ‘Tante Nezza’ zei, niet ‘mama’. Hij vroeg: “Is zij niet jullie dochter?” Mijn tante antwoordde: “Zij is de dochter van mijn zus. Haar ouders zijn bij het bombardement op Rotterdam omgekomen!” De Duitsers kregen medelijden met mij als weeskind en gaven me snoepjes. Ik moest vaak bij hen op schoot komen zitten. Ik dacht: ‘Als ze weten wie ik ben, schieten ze me dood.’’

‘In 1947 is ons gezin uiteindelijk herenigd. We keerden terug naar Amsterdam, waar we op de Postjeskade een huis vonden. Het was een moeilijke tijd. We hadden zoveel familie en vrienden en eigenlijk ook min of meer elkaar verloren. De oorlog had invloed op alles in ons leven. Mijn vader was bang dat er weer een oorlog zou uitbreken. Hij schroefde steeds ons naambordje van de deur. Hij was angstig voor mannen in uniform en erg bang dat ze ons zouden vergiftigen. Uiteindelijk belandde hij in de psychiatrische ziekenhuisafdeling ‘Paviljoen 3’ in een cel. Hij kreeg steeds kleine plastic bekers voor zijn medicijnen. Met zo’n scherp stukje plastic, dat hij had afgebroken van een bekertje, heeft hij in zijn pols gesneden. Mijn moeder wilde hem daar weghalen. Zij kreeg echter te horen: “Als u hem nu meeneemt, mag u hem nooit meer hier brengen!” Na drie maanden mocht mijn vader vertrekken. Gelukkig is het sindsdien beter met hem gegaan. Na een stranddag op Zandvoort met een vriendin ontmoette ik mijn man, Paul Corbey, toen ik de trein naar huis net had gemist. Hij versierde mij en was geliefd bij ons hele gezin. We kregen een dochter, Mascha. Zij overleed toen ze twee jaar was. Daarna twee zonen: Peter en Bas. Bas is twee jaar geleden overleden. Ook mijn man heb ik tot het laatst toe verpleegd. Met mijn oudste zoon en mijn kleindochters Sara en Jael heb ik veel contact. Zij stelden mij onlangs een aantal vragen over de oorlog. Het voelde goed om mijn oorlogsverhaal met hen te delen. Zeventig jaar na de oorlog volgde ik een joodse les over de Talmoed. In de pauze kwam een medecursiste naar me toe, die zei: “Jij heet toch Mia. Heb je een zus die Renée heet?” Het bleek Bertie te zijn, het meisje met wie we in de trein van Amsterdam naar Valkenburg zaten. De cirkel was rond en we bleven in contact. Hoe mooi kan het toeval zijn!’

Interview: Ellen Lock, Juni-editie 2023, SVB/PUR-cliëntenblad Aanspraak.