Evelyn Askolovitch-Sulzbach kwam als kleuter aan in Bergen-Belsen. Lange tijd heeft zij niet kunnen spreken over de nazikampen waar zij als kind achtereenvolgens verbleef: Vught, Westerbork en Bergen-Belsen. ‘Nu op mijn tweeëntachtigste ga ik naar scholen in heel Frankrijk. Als scholen me uitnodigen om voorlichting te geven, dan reis ik ernaartoe, van Verdun tot Marseille, want ik ben een van de laatste overlevenden van Bergen-Belsen, die er nog over kan vertellen.’

‘Mijn vader heette Jakob Sulzbach en was geboren in 1904 in Frankfurt. Hij kwam uit een bekende orthodox-joodse familie en was zeer sportief en intelligent. In 1933 vluchtte hij vanwege het leiderschap van Hitler en het nazisme naar Amsterdam. Hij vond er werk als textielagent en verkocht zijden stoffen. Hij huurde er een kamer in een pension waar veel andere Joodse mannen en vrouwen uit Duitsland verbleven, waaronder ook mijn moeders zus. Mijn moeder, Anny Seligmann, mocht - Joods zijnde - niet studeren in nazi-Duitsland. Daarom ging ze naar Engeland om het taaldiploma Cambridge Certificate of Proficiency in English te halen. Het diploma gaf haar een Engelse lesbevoegdheid en dat zou haar later in het kamp goed van pas komen. Zij zat op een kostschool in Brighton. In 1935 was ze op vakantie in Amsterdam bij haar tante en zus en ontmoette ze mijn vader bij een diner met haar zus.

Mijn moeder was geboren in 1914 in Speyer aan de Rijn. Dat oude stadje werd na de Kristallnacht op 9 november 1938 als eerste ‘Judenrein’ verklaard door Hitler. Voor de oorlog dachten onze beide Duits-Joodse families dat Nederland neutraal zou blijven, dus dat ze er veilig zouden zijn. Mijn grootouders van moeders kant vluchtten naar Buenos Aires in Argentinië, waar moeders zus ook was. Van vaders familie waren zijn zussen naar Palestina, New York en Londen gevlucht. Zijn broer vluchtte eveneens naar Londen. Alleen deze familieleden zouden de oorlog overleven. Vaders jongere zus Karoline is bij haar ouders gebleven. Zij werd op 15 juli 1942 opgepakt en is naar Auschwitz gedeporteerd, waar zij is vergast in september 1942.’

‘In juli 1936 huwden mijn ouders op traditionele wijze in de sjoel van Wiesbaden. Ze gingen wonen in de Boticellistraat 36 in Amsterdam, waar ik op 15 juli 1938 ben geboren. Ik kreeg een joodse opvoeding en was hun enige kind. Wij verbleven als ‘stateloze burgers’ in Amsterdam. Mijn vader kreeg in die tijd een belangrijke tip van een zakenvriend die goede contacten had met het Hondurese consulaat in Bern. Deze man adviseerde hem om voor ons alle drie Hondurese paspoorten te kopen om zo die nationaliteit te krijgen. Vader moest er natuurlijk wel voor betalen. Het duurde enige tijd voordat onze passen gereed waren. De foto die op mijn pas moest heeft mijn vader op 11 juli 1941 ook naar zijn schoonmoeder in Argentinië per bootpost gestuurd als briefkaart. Mijn jeugdfoto is nog bij haar aangekomen en is nu in mijn bezit.’

‘Begin maart 1943 werden wij door buren verraden en naar de Hollandsche Schouwburg gebracht. Dit was het verzamelpunt voor grote groepen Joden uit Amsterdam en omgeving. Zij werden hier door de nazi’s gevangen gehouden in afwachting van deportatie. Wij hadden alleen de kleding die we die dag droegen en mijn moeder had nog één klein koffertje voor ons alle drie bij zich. Bij de Hollandsche Schouwburg werden alle klein kinderen tot twaalf jaar meteen door Duitse SS’ers en NSB’ers van hun ouders gescheiden en naar de crèche ertegenover gebracht. Dit was verschrikkelijk, want de ouders konden hun kinderen niet zien en er waren geen bedden voor zoveel kinderen.’

‘In de vroege ochtend van 7 juni 1943 kwamen we aan op perron Westerbork. Mijn moeder was zo wanhopig van angst dat ik het leven zou laten, dat zij daar op de grond flauwviel van de spanning. Een arts regelde een voedselpakket voor mij via mijn moeders tante in Amsterdam, waardoor ik ben aangesterkt. Sindsdien herinner ik me weinig, want ik sloot me overal voor af. Het was allemaal te moeilijk.

Begin juli 1943 kwam vaders transport aan in Westerbork. Hij vond daar zijn moeder, Jenny Sulzbach. Zijn vader, Isaak Sulzbach, was al gestorven in het ziekenhuis in Westerbork. Op 20 juli 1943 werd zijn moeder op transport gezet en mijn vader heeft nog van alles geprobeerd om haar van de lijst te halen. Hij heeft de Duitse soldaat die haar op de trein zette gesmeekt dat zij niet zou hoeven gaan. Die antwoordde hem: “Er is maar één manier waarop u uw moeder van de transportnamenlijst kunt afhalen, door met haar van plaats te ruilen.” Mijn moeder smeekte mijn vader op haar beurt weer om dat niet te doen: “Denk om je gezin!” Het was een onmogelijke keuze, een heus Salomonsoordeel. Hij bleef bij ons en zijn moeder is vergast in Sobibor. Sinds die dag is hij een compleet ander mens geworden en lachte zelden. Hij heeft altijd slecht geslapen van deze beslissing, ook op hoge leeftijd nog.’

‘Op 21 januari 1945 brachten de Duitsers via het Rode Kruis een gevangenenuitwisseling tot stand. Ongeveer driehonderd Joodse gevangenen – met paspoorten uit Honduras, Paraguay, Haïti en andere neutrale landen - kwamen in aanmerking voor deze uitwisseling. Elke dag was er een appèl voor de gevangenen die op de uitruillijst stonden en op 20 januari 1945 was het allerlaatste appèl. Mijn vaders nieren werkten niet meer, want een kapo had er met stenen op geslagen. Hij lag op bed met veertig graden koorts. Mijn moeder en ik haalden hem op om hem naar de appèlplaats te ondersteunen, maar mijn vader zei dat hij niet in staat was om te gaan en wilde niet opstaan. Mijn moeder begon aan mijn vaders arm te trekken en riep: “Als jij niet opstaat, dan kunnen we hier niet weg!” Ik smeekte haar: “Laat pappie met rust!” Maar gelukkig hield zij stug vol, want anders hadden we het niet gered. Als mijn vader niet kon staan bij dit appèl, dan mochten we niet mee met de Rode Kruistrein. Gelukkig lukte hem dit nog net dankzij mijn moeders ondersteuning en verlieten wij het kamp met die trein. Wij werden in kamp Biberach ondergebracht om geruild te worden met de Duitse krijgsgevangenen. Nog maar net uit de trein in Biberach viel vader plotseling voorover in de sneeuw, hij kón niet meer verder. Ik riep: “Hij is dood, mijn vader is heel hard gevallen!” Hij werd opgetild en naar een ziekenhuis gebracht in het klooster van het kamp, waar ik hem elke dag kon zien. Hij werd gelukkig beter. Sindsdien was ik altijd bang om hem te verliezen. Op 1 mei 1945 werd het klooster bevrijd door het Franse Vreemdelingenlegioen. Ik was bijna zeven jaar en de oorlog was voorbij.’

‘Wij bleven er noodgedwongen tot januari 1946. Wij werden echter niet tot Nederland toegelaten vanwege het ontbreken van de Nederlandse nationaliteit. Wij werden beschouwd als stateloos door de autoriteiten, want mijn ouders waren gevluchte Duitsers en bezaten die nationaliteit bij het uitbreken van de oorlog. Vijf of zes andere families verkeerden in dezelfde situatie. Door tussenkomst van het Rode Kruis en onder druk van mijn moeders familieleden begon op 30 januari 1946 onze repatriëring naar Maastricht. In auto’s van het Rode Kruis werden we naar Nederland gebracht. In Maastricht stapte mijn vader uit de auto om wit brood voor ons te kopen. Daar hingen alle vlaggen uit en ik dacht dat die voor ons bestemd waren. Jaren later hoorde ik van mijn moeder dat die vlaggen er hingen voor de verjaardag van Prinses Beatrix.’

‘Op 31 januari 1946 waren wij terug in Amsterdam. Via een vroegere klant van vader vonden we twee zolderkamers, een keuken en een toilet in de Hondecoeterstraat. Via onze vroegere werkster kregen we de helft van ons servies terug en verder bezaten we niets. In 1946 ging ik voor een paar maanden naar de lagere school in de Nicolaas Maesstraat. Vervolgens ging ik in 1947 naar de Joodse lagere school tot de zesde klas in 1950. Met 41 Joodse kinderen zat ik in de klas en we hadden allemaal in de kampen of ondergedoken gezeten, maar er werd nooit over gesproken. Daarna ging ik naar het meisjeslyceum aan de Reinier Vinkeleskade. In 1950 vond onze naturalisatie plaats, we hingen de vlag uit omdat we zo blij waren om Nederlander te zijn. Wij spraken thuis alleen Nederlands en Duits was uit den boze. Mijn grootmoeder kwam in 1950 vanuit Argentinië naar Nederland en zij logeerde bij ons en sprak slechts Duits. Ik weigerde Duits met haar te spreken. In januari 1950 werd mijn broer Jules geboren, waarmee de hele familie gelukkig was. In 1956 deed ik eindexamen gymnasium bèta en na mijn eindexamen mocht ik naar de tolkenschool in Genève.’