Documentaire- en filmmaker Dror Moreh

‘Eind februari 1942 landden de Japanners op de noordkust van Java en veroverden Nederlands-Indië binnen korte tijd. Op 8 maart 1942 capituleerde Nederlands-Indië. Mijn vader was een hoge ambtenaar als controleur Binnenlands Bestuur. Al spoedig werd hij gearresteerd in Batavia door twee Japanse militairen en meegenomen. Wij wisten niet waarheen.

Jaarlijks wordt de ‘Nooit meer Auschwitz’ Lezing georganiseerd door het Nederlands Auschwitz Comité, het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies en de Sociale Verzekeringsbank. Hierbij wordt een prominente spreker (of organisatie) uitgenodigd die zich bijzonder inzet voor de strijd tegen antisemitisme, racisme en discriminatie. Op 21 januari 2026 zal de Israëlische documentaire- en filmmaker Dror Moreh deze Engelstalige lezing houden in het KIT (voorheen: Koninklijk Instituut voor de Tropen) in Amsterdam. Al zijn werk bevordert het recht om kritisch te zijn op machthebbers en het beschermen van de fundamentele rechten van burgers. 

Dror Moreh zal na het uitspreken van de lezing de Annetje Fels-Kupferschmidt onderscheiding ontvangen. Deze onderscheiding is ingesteld ter nagedachtenis aan de erevoorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité. Ter introductie van zijn lezing vindt u hier alvast een interview met hem.

Dror Morehs nieuwe filmproject richt zich op het Derde Rijk. Met zeldzaam archiefmateriaal van Hitlers persoonlijke cameraman en fotograaf Walter Frentz wil Moreh laten zien hoe beslissingen binnen het nazistische machtscentrum werden genomen. Het materiaal toont het contrast tussen Hitlers publieke optredens en zijn privé-overwegingen, en legt bloot hoe keuzes van een kleine groep leiders catastrofale gevolgen hadden. Voor Moreh is dit een manier om opnieuw te onderzoeken hoe het kwaad zich kan verspreiden en hoe gewone mensen medeplichtig worden.

‘De nominatie voor ‘The Gatekeepers’ gaf me toegang tot nieuwe netwerken. Tijdens een lunch voor genomineerden ontmoette ik regisseur Steven Spielberg, mijn jeugdidool. Hij had mijn film gezien en waardeerde mijn aanpak. Voor mij was dat een bijzonder moment: de man die mij als kind inspireerde, bevestigde nu mijn werk. 

Een ander belangrijk moment was een vertoning van ‘The Gatekeepers’ in Aspen, waar diplomaat Dennis Ross aanwezig was. Hij vroeg mij bij de nabespreking met het publiek erbij wat mijn volgende project zou zijn. Ik zei dat ik alle voormalige Amerikaanse ministers van Buitenlandse Zaken wilde interviewen over besluitvorming in het Witte Huis. Aanvankelijk lachte het publiek, maar Ross nam het serieus en hielp me toegang te krijgen. Zo werd ‘The Corridors of Power’ mogelijk. Dankzij zijn connecties kon ik mensen spreken die normaal onbereikbaar zijn. Het liet zien dat een idee, hoe ambitieus ook, werkelijkheid kan worden als je de juiste steun krijgt.’

‘In ‘The Corridors of Power’ interviewde ik Samantha Power, die in 2013 door president Obama werd benoemd tot ambassadeur bij de Verenigde Naties. Zij schreef eerder het boek ‘A Problem from Hell: America and the Age of Genocide’, waarvoor ze de Pulitzerprijs won. Daarin onderzocht ze hoe Amerika reageerde op genocides in de 20e eeuw, van Armenië tot Kosovo. 

Tijdens ons gesprek vertelde ze hoe ze in de jaren negentig als journalist verslag deed van de oorlog in Bosnië. Ze was getuige van gruwelijke misdaden, zoals het bloedbad in Srebrenica. Tegelijkertijd werd in Washington het Holocaustmuseum geopend, waar men plechtig beloofde dat genocide nooit meer mocht plaatsvinden. Toch faalde men om in te grijpen. Voor haar was dat een schokkende confrontatie: hoe konden goed geïnformeerde leiders de link niet leggen tussen de lessen van de Holocaust en de massamoorden die op dat moment plaatsvonden? 

Samantha Power benadrukte dat ‘Nooit Meer’ geen loze belofte mag zijn. Als wereldmacht heeft Amerika de plicht om massagruweldaden te voorkomen. Maar ze wees ook op de morele verantwoordelijkheid die volgt na ingrijpen: soms bracht een interventie, die zij steunde zoals in Libië, nieuwe problemen met zich mee en creëerde chaos. Het laat zien dat morele intenties en geopolitieke realiteit vaak botsen. Voor haar was het duidelijk dat leiders niet alleen moeten handelen, maar ook moeten nadenken over de gevolgen van hun keuzes.’

‘Henry Kissinger werd in 1923 in Duitsland geboren als Heinz Alfred Kissinger. In 1938 vluchtte zijn familie naar New York om aan vervolging te ontsnappen. Ik stelde Henry Kissinger, toen 96 jaar, de volgende vraag: “Vanaf 1942 wisten leiders, politici, militair personeel en diplomaten over de hele wereld, vooral in Engeland en Amerika, wat er met de Joden in Europa gebeurde. Toch deed niemand iets. Kunt u dat verklaren?” Hij antwoordde: “Ik stond toen niet in hun schoenen, ik weet niet precies wat hun beraadslagingen waren, we weten dat ze dachten dat het beter zou zijn om de oorlogsinspanning zo snel mogelijk te concentreren op het verslaan van de nazi’s. Natuurlijk had ik als Jood het geweldig gevonden als ze meteen hadden gehandeld.” 

Achteraf denk ik dat de Verenigde Staten een grote fout hebben gemaakt door de spoorlijn naar Auschwitz en het crematorium niet te bombarderen. In 1944 hadden ze de uitroeiing van bijna een half miljoen Hongaarse Joden, die tussen april en augustus van dat jaar werden vermoord, kunnen vertragen. De Amerikaanse regering was op de hoogte van de genocide op Joden, Sinti en Roma, maar deed niets. 

Wat voor mij schokkend is tijdens het werken aan mijn volgende project, dat gaat over nazi-Duitsland, is om te zien hoeveel bereidwillige burgers van Europa zomaar ineens deelnamen aan de vervolging en de uitroeiing van de Joden. En ik spreek ook over mensen in West-Europa, niet alleen in het Oosten: mensen in Frankrijk, Nederland en België werkten samen met de nazi’s bij de vervolging van de Joden, Sinti en Roma.’

‘Ik werk aan een documentaireserie over het Derde Rijk. Ons team ontdekte een verborgen fotoarchief van Walter Frentz, Hitlers persoonlijke fotograaf. Het bevat meer dan 20.000 beelden die een intiem beeld geven van Hitler en zijn entourage. Deze foto’s laten zien wat er werkelijk gebeurde in de besloten ruimtes van het nazistische machtscentrum. Voor mij is het confronterend om te zien hoe snel kwaad kan zegevieren en hoe gewone burgers medeplichtig werden. Zelfs in West-Europa waren er velen die actief meewerkten of nalatig waren. De zoon van Frentz, Hanns-Peter, stelde het archief beschikbaar en waarschuwde dat de opkomst van fascisme en autocratische regimes vandaag opnieuw gevaarlijk is. 

Ik woon nu in Berlijn en zie dagelijks ‘Stolpersteine’ in de straten. Dit zijn bronzen gedenkstenen die herinneren aan Joden die uit hun huizen werden weggehaald. Het confronteert me met de vraag hoe buren en vrienden destijds konden wegkijken. De Stolpersteine zijn voor mij symbolen van stilte en nalatigheid. Ze herinneren ons eraan dat mensen vaak doorgaan met hun leven terwijl hun buren verdwijnen. Dat is misschien wel de meest verontrustende les: het kwaad kan floreren wanneer de meerderheid wegkijkt.’